Czy wiesz, że są miejsca w Polsce, które leżą poniżej poziomu morza – i wcale nie są zatopione? Jednym z nich jest Elbląg – miasto, które łączy w sobie wyjątkowe położenie, wielowiekową historię i sporo zaskakujących ciekawostek. To właśnie Elbląg jest najniżej położonym miastem w Polsce – i to nie tylko na papierze, ale i w rzeczywistości, którą możesz zobaczyć na własne oczy.
Warto przyjrzeć się bliżej temu miejscu, bo Elbląg to nie tylko dane z atlasu – to żywe miasto z duszą i atrakcyjnym centrum miasta, które z każdym rokiem zyskuje coraz większą uwagę turystów, miłośników geografii i… pasjonatów nietypowych rekordów.
Gdzie Polska się zapada – i wcale nie jest to wada
Elbląg to drugie co do wielkości miasto województwa warmińsko-mazurskiego. Leży w niezwykle ciekawej lokalizacji – na styku Żuław Wiślanych i Wysoczyzny Elbląskiej, dokładnie tam, gdzie ujścia rzeki Elbląg spotykają się z wodami Zalewu Wiślanego.
Co czyni je tak wyjątkowym? Otóż jego teren rozciąga się od –1,8 metra poniżej poziomu morza do 92 metrów nad nim. Tak, dobrze czytasz – część miasta znajduje się w depresji. A co ciekawe, centrum miasta położone jest zaledwie 8 metrów nad poziomem morza, co sprawia, że Elbląg nie tylko geograficznie, ale też symbolicznie „schodzi niżej”, niż jakiekolwiek inne położone miasto w Polsce.
Od Krzyżaków po szwedzkie garnizony – miasto z głębokimi korzeniami
Choć Elbląg wyróżnia się na tle Polski swoim położeniem, równie mocno przyciąga bogatą historią. Został założony w 1237 roku przez Krzyżaków, a prawa miejskie otrzymał w 1246 roku, więc jest jednym z najstarszych miast Polski. Jeszcze wcześniej, w miejscu dzisiejszego Starego Miasta, znajdowała się osada zasiedlona przez Prusów, która – jak głoszą źródła – została prawdopodobnie zniszczona po przybyciu zakonników.
W średniowieczu miasto rozwijało się dynamicznie – powstał tu zamek krzyżacki, a Elbląg szybko stał się ważnym punktem handlu morskiego. Przez pewien czas był też szwedzkim garnizonem, a w XVIII i XIX wieku – ośrodkiem przemysłu ciężkiego i jednym z ważnych przystanków kolei łączącej Gdańsk, Warszawę i Olsztyn.
Najniżej położone miasto, ale czy najniżej położony punkt?
To pytanie warto zadać, bo choć najniżej położone miasto w Polsce to bezsprzecznie Elbląg, to najniżej położony punkt naszego kraju znajduje się już poza jego granicami. Do niedawna za taki punkt uchodziły Raczki Elbląskie, gdzie teren sięga –1,8 metra p.p.m. Jednak według danych GUS z 2024 roku, tytuł ten przejęła wieś Marzęcino w województwie pomorskim, która leży na poziomie aż –2,2 metra p.p.m.
To właśnie teren Raczek Elbląskich i Marzęcina stały się celem ekspedycji geodetów i pasjonatów, którzy od lat poszukiwali tego jedynego, najniżej położonego skrawka Polski. A żeby nie było nudno, dodajmy jeszcze Żółwiniec, wieś w gminie Markusy, położoną na wysokości –1,3 metra p.p.m., która również bije wiele rekordów.
Żuławy Wiślane – depresja z charakterem
Te wszystkie punkty łączy jedno – znajdują się w obrębie Żuław Wiślanych, regionu, którego nawet 26,5% powierzchni leży poniżej poziomu morza! To unikatowe miejsce w skali Europy, gdzie – co ciekawe – krajobraz depresyjny jest dziełem człowieka, a nie tylko natury.
Jak to się stało?
- Dawne zatoki Zalewu Wiślanego zostały odcięte groblami,
- tereny osuszono za pomocą systemów przepompowni,
- np. Zakątek Stobieński w Marzęcinie został „wynurzony” z wody przez Niemców w 1943 roku,
- poldery w tym rejonie osuszono ponownie w latach 1948–1949.
To prawdziwa lekcja hydrotechniki w praktyce – i idealne miejsce, by zobaczyć, jak ludzka ingerencja może zmienić mapę kraju.
Atrakcje nie z tej wysokości
Elbląg to nie tylko rekordowy punkt na mapie, ale też pełnoprawne miasto z duszą – z licznymi zabytkami i atrakcjami turystycznymi. Na liście „do zobaczenia” znajdziesz:
- Kanał Elbląski – cud XIX-wiecznej techniki i jedna z najciekawszych atrakcji w Europie,
- Brama Targowa, Katedra św. Mikołaja, Muzeum Archeologiczno-Historyczne,
- przepiękny park Bażantarnia, przypominający bardziej górski las niż nizinny teren.
A jeśli interesuje cię geografia – koniecznie zajrzyj do Raczek Elbląskich lub Marzęcina, gdzie czekają na Ciebie tablice informacyjne, słupy z oznaczeniem poziomu morza, a nawet replika wieży triangulacyjnej. W tych miejscach poczujesz, że ziemia rzeczywiście leży tu… niżej.
Tam, gdzie Polska schodzi najniżej
Elbląg to nie tylko położone miasto w Polsce – to prawdziwy symbol tego, że nawet coś tak niepozornego jak „depresja terenu” może być powodem do dumy. Najniżej położone miasto pokazuje, jak geografia, historia i kultura mogą spotkać się w jednym miejscu i stworzyć coś wyjątkowego. A pytanie, które warto sobie zadać, brzmi: czy nie czas odwiedzić miejsce, które – paradoksalnie – stoi dziś naprawdę wysoko na liście polskich ciekawostek?
Jeżeli interesuje Cię, jak Elbląg wypada na tle innych dużych ośrodków miejskich, warto zerknąć również na zestawienie 30 największych miast w Polsce. Znajdziesz tam aktualne dane demograficzne, które pozwolą zrozumieć, jak wyjątkowe jest to najniżej położone miasto w Polsce.
